Atatürk’ün Düşünceleri

Atatürk Hakkında

Mustafa Kemal Atatürk (1881, Selânik – 10 Kasım 1938, İstanbul) 1919’a kadar Osmanlı İmparatorluğu’nda, daha sonra Türkiye Cumhuriyeti’nde görev almış ordu komutanı ve  devlet adamıdır. Sakarya Meydan Muharebesi’nden sonra “gazi” unvanı verilmiş, Gazi Mustafa Kemal Paşa olarak anılmıştır. 24 Kasım 1934’te, soyadı kanunu gereğince Atatürk soyadını almıştır. Ayrıca Fevzi Çakmak ile birlikte Türkiye’nin iki mareşalinden biridir ve mareşal unvanı da vardır.

Ülkenin her yerinde özlü sözlerine rastlamaktayız. Her devlet dairesinde, yayımlanan kitapta, ulusal bayramda düşünceleri ifade ediliyor. Askeri ya da bürokratik başarıları gündeme geliyor. Ancak felsefe açısından düşüncelerine eğildiğimiz söylenemez. Yani milli duyguları bir kenara bırakarak, nesnel biçimde değerlendirme yapmakta geri kalmışız. Sözlerini her yere yazmış, ancak sözlerin kaynağını hiç araştırmamışız. Bu nedenle herkesin bildiği sözlerin pek anlaşıldığını söyleyemeyiz.

Öncelikle, seven sevmeyen, herkesin hayatını etkileyen bir devrimciden bahsediyoruz. Türkiye coğrafyasındaki herkesin yaşam biçimine etki etmiş devrimlerin öncüsüdür. Felsefe yönünden bakarsak, felsefece yaşamı ülkemizde olanaklı kılan bir yenilikçilik görmekteyiz. Siyasi mücadeleler içerisinde hayatı boyunca savaşmış biri olsa da, ülkedeki eleştirel “düşünce”nin zeminini hazırlamıştır. Seküler yaşam tarzını gündeme getirerek, felsefece yaşamın önemli koşullarından birini mümkün kılmıştır. Bununla birlikte devrim ortamının baskıyı getirdiğini ve farklı düşüncelere tahammülün de azaldığını söyleyebiliriz.

Atatürk’ün Düşünceleri Hakkında

Kendi felsefesini açıkladığı bir yayını olmadığı için alıntılardan ve bizzat yazdığı Medeni Bilgiler kitabından yararlanmak durumundayız. Kendisinin Rousseau ve Montesquieu’den etkilendiği biliniyor.  Ayrıca şöyle bir sözü mevcuttur: Bedenimin babası Ali Rıza Efendi, hislerimin Namık Kemal, fikirlerimin Ziya Gökalp’dir. Namık Kemal( 1840, Tekirdağ- 1888, Sakız) Tanzimat 1. dönem edebiyatçılarımızdan olup, vatan şairi olarak tanınmaktadır. Şinasi ve Ziya Paşa ile birlikte vatan için vatanın eleştirisini yapmışlardır. Rahattan değil, haktan yana tavır koymuş, iktidara yaranmaya çalışmadan düşünce hayatının ilk koşulu olan “eleştiriyi” düşünce hayatımıza sağlamışlardır.  Ziya Gökalp (1876, Diyarbakır- 1924, İstanbul)  ise Türk milliyetçiliğinin babası olarak tanınır. Vatansever olmakla beraber nesnel bakış açısına sahipti. Namık Kemal şiirleri ile duygusal tabanı ve hareketi oluşturmuş, Ziya Gökalp ise kuramsal çerçeveyi ve toplumsal tahlili gerçekleştirmiştir. Bu iki vatansever eleştirmen Atatürk’ün Türkçedeki kaynaklarıdır. Bakınız: dmy.info/ziya-gokalp-fikirleri-felsefesi

Atatürk’e göre felsefe: ‘çölde sıcak kumlar içinde cayır cayır yanan, tutuşan, dili, damağı kuruyan seyyahın (gezginin), ufukta teşekkül eden (oluşan) serabı (hayali) su zannederek arkasında koşmasına benzer. (Mustafa Kemal Atatürk Bilim ve Üniversite, Özata, 2005: 82) Başka bir konuşmasında felsefeyi, evren karşısında insanın akılcı davranışı olarak tanımlar. Bu yüzden felsefe bilmeyen insan edebiyatçı da politikacı da olamaz. Felsefe bilmeyen bir asker, belki savaş kazanır ama savaşı anlayamaz’ (Özata, 2005: 81).

Atatürk’ün Siyaset Felsefesi

Çağdaşları arasında Atatürk’ü öne çıkaran şey devrinin edilgen tutumuna karşı bir şeyler yapmayı göze alan, harekete geçen bir lider olmasıdır. “Hakimiyet verilmez, alınır” sözü siyasetinin bir özetidir. Onun yaptıklarını kimse yapamayacağı için Atatürk olmuştur. Hakimiyeti beklememiş, ona yönelik harekete geçmiştir. Devletin dış güçlerin etkisinde olmasına tahammül edemez. İktidar kendi başına olmalıdır. Bunun da aracı halkın egemenliği ve demokratik öz iktidar anlayışıdır. Dış güçlere karşı iktidar yalnızca güç kullanarak kazanılabilir.

Türkiye’yi çağdaş bir ulus devlet haline getirmek için dengeli ve adil bir toplum kurmayı hedeflemiştir. Kemalist milliyetçilik yabancılara güvenilmemesi gerektiğini, kendi başına ayakta durmanın önemini vurgular. Kendisi de İttihatçı olan Atatürk Türklüğün atası olarak milliyetçiliği ve vatansaverliği uçlarda yaşamaktadır. Siyasette tek bir güce inanır, ulusal egemenlik. Tek bir otorite vardır, ulusun vicdanı. Siyasi düşüncesinde milli ve bağımsız olmanın merkezde yer aldığı söylenebilir.

Alıntılar ile Atatürk’ün Düşünceleri

Bunca yüzyıllar boyunca olduğu gibi, bugün de, milletlerin cahilliğinden ve bağnazlığından yararlanarak bin bir türlü siyasi ve şahsi maksatla çıkar sağlamak için, dini alet ve vasıta olarak kullanmak teşebbüsünde bulunanların memleket içinde de dışında da var oluşu, ne yazık ki, daha bizi bu konuda söz söylemekten alıkoyamıyor. İnsanlık dünyasında, din konusundaki uzmanlık ve derin bilgi, her türlü hurafelerden arınarak gerçek bilim ve tekniğin ışıkları ile tertemiz ve mükemmel oluncaya kadar, din oyunu aktörlerine, her yerde rastlanacaktır.( Nutuk, 2004, AKDTYK, 479)

Devletin sahip olduğu kudreti ifade ederken, bu kuvveti kendisine özgü diye niteliyoruz. Gerçekten de, devleti oluşturan milletin üzerinde etkisini sürdüren kuvvet, kişi olarak hiç kimse tarafından verilmiş değildir. O, bir siyasi nüfuzdur ki devlet kavramının özünde vardır ve devlet onu halk üzerinde uygulamak ve milleti dışa ve diğer milletlere karşı savunmak yetkisine sahiptir. Bu siyasi nüfuz ve kudrete İrade ve Egemenlik denir. (Medeni Bilgiler, s.27, Atatürkçülük, C.I, s. 5 )

Nasıl ki her hususta yüksek meslek ve ihtisas sahipleri yetiştirmek gerekli ise, dinimizin gerçek felsefesini inceleyecek, araştıracak bilimsel ve teknik olarak telkin kudretine sahip olacak seçkin ve gerçek din ilim adamlarını da yetiştirecek yüksek öğrenim kurumlarına sahip olmalıyız.(Söylev ve Demeçler  C.II, s. 89-90)

Efendiler!…Yüzyıllardan beri Türkiye’yi idare edenler çok şeyler düşünmüşlerdir; fakat yalnız bir şeyi düşünmemişlerdir: Türkiye’yi bu düşüncesizlik yüzünden Türk vatanının, Türk milletinin uğradığı zararlara ancak bir tarzda telafi edebilirsin: O da artık Türkiye’de, Türkiye’den başka bir şey düşünmemek. (Söylev ve Demeçler  C.II, s. 186)

Din, bir vicdan meselesidir. Herkes vicdanının emrine uymakta serbesttir. Biz dine saygı gösteririz. Düşünüşe ve düşünceye karşı değiliz. Biz sadece din işlerini, millet ve memleket işleriyle karıştırmamaya çalışıyor, kasıt ve fiile dayanan tutucu hareketlerden sakınıyoruz. (Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi[4])

Büyük davamız, en medeni en müreffeh millet olarak varlığımızı yükseltmektir. Bu yalnız kurumlarda değil, düşüncelerinde temelli bir inkılâp yapmış olan büyük Türk milletinin dinamik idealidir. Bu ideali en kısa zamanda başarmak için, fikir ve hareketi beraber yürütmek mecburiyetindeyiz. Bu teşebbüste başarı ancak, türeli bir planla ve rasyonel farzda çalışmakla mümkün olabilir.(Söylev ve Demeçler, C.I, s. 419 )

Benim felsefe ile aram ne kadar iyi ise filozoflarla da o kadar açık! Bütün filozofların hastalığı her şeyi bir tek nedene bağlamaktır. Kimi bütün yeryüzü bilmecesini tanrı açar der, kimi her şey monad’tır diye direnir; kimi ateş, su, toprak der, kimi de kalkar ille madde diye tutturur. Her birinin bir gerçek payı vardır elbette. Ama ‘payı’ vardır. Her şeyin aslı maddedir ve insanı madde kanunları yönetir, dersin; karşına bir idealist çıkar, bütün madde kanunlarını alt üst eder! Ne çıkar dinler ne öğüt; inancının doğrultusunda yürür gider.(Atatürk’ten düşünceler, Karal, E. Z. (1969). 145)

Vakti ile kitaplar karıştırdım. Hayat hakkında filozofların ne dediklerini anlamak istedim. Bir kısmı her şeyi kara görüyordu. -Madem ki hiçiz ve sıfıra varacağız, dünyadaki muvakkat ömür esnasında neşe ve saadete yer bulunmaz – diyorlardı. Başka kitaplar okudum; bunu daha akıllı adamlar yazmışlardı. Diyorlardı ki: mademki sonu nasıl olsa sıfırdır, bari yaşadığımız müddetçe şen ve şatır olalım. Ben kendi karakterim itibarı ile ikinci hayat telakkisini tercih ediyorum. Fakat şu kayıtlar içinde: Bütün insanlığın varlığını kendi şahıslarında gören adamlar bedbahttır. Besbelli ki o adamlar fert sıfatı ile mahvolacaklardır. (Karal, 1969: s. 145)

Hiçbir zafer amaç değildir. Zafer ancak kendisinden daha büyük olan bir amacı elde etmek için başlıca bir araçtır. Amaç düşüncedir. Zafer bir düşüncenin gelişmesine hizmet ettiği oranda değerli olur. Bir düşüncenin üretilmesine dayanmayan zafer sürekli olmaz. O boş bir çabadır. Her büyük meydan savaşından, her büyük zaferin kazanılmasından sonra yeni bir dünya doğmalıdır. Yoksa başlı başına zafer boşa gitmiş bir çaba olur. ( Irmak, Atatürk ile bir çağın açılışı,  375)

İki hareket şekli vardır: Birincisi yapılacak hiçbir şey kalmadığına inanmak, ikincisinde yapılacak hiçbir şey yoktur ama tek bir şey kalmıştır, o da ölmek… Fakat hiç olmazsa vatan duygusu ile ulusal duygu ile insanlık duygu ve şerefi ile ölmek… İnsan gibi ölmek, namuslu ölmek ve bunu tercih etmek vardı. Efendiler bir insan ve insanlardan bir araya getirilmiş bir sosyal heyet ölmeye karar verirse yaşamak için, behemehal yaşar. Fakat ölmeye çalışanlar ve ölümden kaçanlar, yaşamak için mutlaka ölürler. Ölümün yalnız maddi olması bahis konusu değildir. Manen dahi ölünür. (Bilinmeyen Yönleriyle Atatürk, 1998: 140)

Büyük Millet Meclisinde ve millet önünde, millet işlerinin serbest münakaşa ve iyi niyet sahibi zatların ve fırkaların düşüncelerini ortaya koyarak milletin yüksek menfaatleri aramaları, benim gençliğimden beri aşık ve taraftar olduğum bir sistemdir… Memnuniyetle tekrar görüyorum ki, laiklik esasında beraberiz. Zaten benim siyasi hayatta bir taraflı olarak daima aradığım ve arayacağım temel budur. Binaenaleyh Büyük Mecliste aynı temele dayanan yeni bir fırkanın faaliyete geçerek millet işlerini serbest münakaşa etmesini cumhuriyet esaslarından sayarım: Bu itibarla, görüşlerinizi takip için siyasi mücadeleye girmenizi şüphesiz iyi karşıladım. Cumhurbaşkanı bulunduğum müddetçe, Cumhurbaşkanlığının bana verdiği yüksek ve kanuni vazifeleri hükümette olan ve olmayan fırkalara karşı âdilane ve tarafsız ifa edeceğime ve lâik cumhuriyet esası dahilinde fırkanızın her nevi siyasi faaliyet ve cereyanlarının bir engele uğramayacağına emniyet edebilirsiniz efendim.( Nutuk 2 ,s.894)

Bizim görüşümüz –ki halkçılıktır- kuvvetin, kudretin, egemenliğin idarenin doğrudan doğruya halka verilmesidir, halkın elinde bulundurulmasıdır.yine şüphe yok ki, bu dünyanın en kuvvetli bir esası, bir ilkesidir.(Söylev ve Demeçler,  s. 102)

Bir toplum, bir millet erkek ve kadın denilen iki cins insandan oluşur, mümkün müdür ki, bir kitlenin bir parçasını ilerletelim. Diğerini görmezden gelelim de kitlenin tümü ilerlemeye imkan bulabilsin? Mümkün müdür ki, bir toplumun yarısı topraklara zincirlerle bağlı kaldıkça diğer kısmı göklere yükselebilsin? Şüphe yok, ilerleme adımları, dediğim gibi iki cins tarafından beraber, arkadaşça atılmak ve ilerleme ve yenileşme sahasına birlikte kesin aşamalar yaptırmak lâzımdır.(Söylev ve Demeçler,  s.226)

Genel Kaynakça

• Atatürk’ün ünvanları hakkında meclis bildirisi
• Atatürk ve Çağdaşlaşma
• Söylev ve Demeçler, atam.gov.tr
• 4- Atatürk ilkeleri ve İnkılap Tarihi, Anadolu Üniversitesi
• Atatürk’ün Devlet Felsefesi, Şükrü Sever, Yüksek lisans tezi, 2006
• Atatürk ve Yönetim Felsefesi Ender Akdeniz, yüksek lisans tezi, 2008

İleri Okuma

• K. Atatürk. Nutuk 1919-1927. 2004,  (Haz. Zeynep Korkmaz)
• Utkan KOCATÜRK, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, 2005,
• Turhan Feyzioğlu, Atatürk ve Fikir Hayatı, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi II
• Ahmet Mumcu, Atatürk ve Atatürkçülük (Giriş), Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi II,
• İnan Arı, Atatürk Kültür Dil Tarih Yüksek Kurumu, (1991). Düşünceleri ile Atatürk
• Kaplan, M., Enginün, İ., ve Kerman, Z. (1992). Atatürk devri fikir hayatı KB
• Y.K.Karaosmanoğlu (1963). Atatürk’ün insanlığı
• Fethi Naci(1968). 100 Soruda Atatürk’ün temel görüşleri
• Özer Ozankaya, (1981). Atatürk ve laiklik Atatürkçü düşüncenin temel niteliği.
• Meb. Kaynakçası
• Atatürk İlkeleri Bibliyografyası