Aristoteles’in Önermeler(E.Yun. Περὶ Ἑρμηνείας–Peri Hermeneias-; İng. On Interpretation, Lat. De Interpretatione) adlı eseri Organon adlı mantık külliyatında ikinci metindir. Yorum Üzerine olarak da tercüme edilir. Bu eserde Aristoteles önermelerin doğru ya da yanlış sonuç veren ifadeler olduğunu söyleyerek bunların hiçbir sonuç vermeyen ifadelerden nasıl ayrılacağını açıklar. Olumlu(Tasdik)- Olumsuz(İnkar) ve Genel(Tümel, bütüncül)- Özel(Tikel, tekcil) önermeler arasındaki farklar on dört bölümde incelenmiştir.
İlkin ismin ve fiilin, sonra inkâr ve tasdikin, önerme ve sözünün ne olduğunu ortaya koymak gerekir.
s.1.(ilk cümle), 1996 çevirisi.
Eser basit terimler ve önermeler, isimler ve fiiller, değilleme(olumsuzlama), basit önermelerin miktarı (modern sembolik mantıktaki niceleyicilerin temelleri) gibi temel dilsel formları sınıflandırma ve tanımlamanın rutin sorunları ve üçüncü halin imkansızlığı üzerine soruşturmalar ile geleceğe ait olumsal önermeler üzerine temel çıkarımlarla başlar.
Bu eserde Aristoteles, tek bir iddianın her zaman tek bir öznenin tek bir yüklemini doğrulaması veya reddetmesi gerektiğini savunur. Dolayısıyla, bağlaçlar ve karşıt ayrıklıklar gibi yan cümleleri yek iddialar olarak kabul etmez.
Karşıtlıklar Karesi(Aristoteles Karesi)
Aristoteles bir kare şeklinde diyagram çizmemiştir, ancak Apuleius ve Boethius gibi ardılları yüzyıllar sonra onun metnini bir çizelgede ifade etmişlerdir.
| Olumlama | Değilleme | |
| Tümel | Her S, P’dir ∀x(Sx → Px) | Hiçbir S, P değildir ∀x(Sx → ¬Px) |
| Tikel | Bazı S, P’dir ∃x(Sx & Px) | Bazı S, P değildir. ∃x(Sx & ¬Px) |
| Belirsiz | S, P’dir Sx → Px | S, P değildir. Sx → ¬Px |
Sonuç
Önermeler’in ana hedefi her çelişkinin bir tarafının doğru, diğerinin yanlış olması gerektiği tezini tartışmaktır. Tartışması sırasında Aristoteles bazı istisnalara izin verir. Bir örnek onun belirsiz dediği iki değerli durumlardır. “Bir adam yürüyor” gibi önermeler. Hiçbir şey bu önermenin ve “Bir adam yürümiyor” un aynı anda doğru olmasını engellemez.
Karşıtlıklar tablosunun tarihte birçok geliştirmeye uğradığını, Boole’dan sonra yirmi dörde kadar çıkan kategorilerle geliştirildiğini söyleyelim. Bunun için Karşıtlıklar Karesinin Evrimi adlı bildiriye bakabilirsiniz.
Söylenen tasdikler ve inkârlar zihinde olanların işaretleri iseler tasdikin zıddının bütüncül olarak alınan aynı konuya taallûk eden inkâr olduğu apaçıktır. Böylece her iyi olan iyidir veya her insan iyidir önermelerinin zıdları iyi olan hiçbir şey iyi değildir veya hiçbir insan iyi değildir; çelişkileri ise: bazı iyi, iyi değildir veya bazı insan iyi değildir olur.
s.47.
Kaynakça
- http://classics.mit.edu/Aristotle/interpretation.html
- Aristoteles, Organon II, Önerme, Hamdi Ragip Atademir(ÇEV), M.E.B. 1996.