Bilim felsefesi bilimin yöntem, teori ve analizlerinin tanımlandığı ve değerlendirildiği bir tartışma alanıdır.
Temel terimleri
- Bilim: Gerçeklerin bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ile üretilen düzenli bilgi Formel bilimler: matematik ve mantık Doğa bilimleri: Maddi-fiziksel(fiziksel ve yaşam bilimleri olarak ayrılır. Sosyal bilimler: İnsani
- Deney: bir iddiayı kanıtlamak amacıyla yapılan tecrübe ve sınama.
- Gözlem: Bir gerçeğin niteliklerini belirlemek amacıyla planlı olarak ele almak, müşahade etmek.
- Olgu: Olayların dayandığı neden.
- Olay: ortaya çıkan ve biten tekil yaşantı. Güneş doğar(olgu) Bugün doğdu(olay)
- Determinizm: olayın başka olayların gerekli ve kaçınılmaz bir sonucu olduğunu ileri süren öğreti, gerekircilik
Bilimsel araştırma yöntemi
Bilimin ilk filozoflardan beri süregelen şüpheci anlayışın devamı olduğu ve çalışmalarında bunu yaklaşık olarak aşağıdaki şekilde uyguladığı söylenegelmiştir.
| 1. Soru | Önce gözlemlenen olay hakkında soru sorulur, sorun ve gereçler tespit edilir. |
| 2. Hipotez | Incelenen soruna ait geçici bir varsayım geliştirilir. Hipotez açık ve sınanabilir olmalıdır. |
| 3. Deney | Hipotezin gerçekleşip gerçekleşmediğini görmek için gözlem ve sınama yapılır. |
| 4. Teori | Deney hipotezi doğrularsa olayın neden olduğuna dair soyut- muhtemel bir genellemeye ulaşılır. |
| 5. Kanun | Doğal olayın nasıl olduğuna ve nasıl olacağına dair tekrarlanan açıklama/tasvir kanun olur. |
Bilim felsefesinin temel problemleri
Bilimsel bilgi nasıl üretilir?
Doğrulama: Mantıksal Pozitivizm, Viyana Çevresi (Schlick, Carnap, Neurath, Riechenbach, Hempel) Bilim insanlık tarihinin bir ürünüdür; kişilerden, toplumlardan veya inançlardan bağımsız olarak ilerler. Bilim bu ilerleyişine devam edecek ve açıklayamayacağı şey kalmayacaktır.
Yanlışlama: Popper Popper bunun tümevarımın problemi olduğunu düşünür. Tümevarım yöntemiyle sınırlı sayıda deneyden evrensel yasalara ulaşılamayacağını söyler. Hâlbuki bilim tümevarımı değil tümdengelimi kullanmaktadır. Formel bilimler (mantıki matematik) ispatla, deneysel bilimler ise denemeyle-yanılmayla (yanlışlamayla) ilerler.
Paradigma: Kuhn, olağan bilim döneminde bir teorinin başarısının diğer bilim adamlarınca kabul ve destek görmesi sonrasında ilerleyen araştırmalar nedeniyle bunalım dönemine girileceğini, ek açıklamalar ile baş edilemeyen problemlerin de bilimsel devrim dediğimiz yeni bir teorinin ortaya çıkmasıyla yeni bir paradigma oluşacağını söyler.
Bilimsel araştırma yöntemi: Lakatos: bilimin ilerleyişi, kuramsal ve deneysel olarak ilerlemeyen bir araştırma programının yerini başka bir bilimsel araştırma programının alması yoluyladır. Lakatos bu geçişin sosyolojik veya psikolojik değil rasyonalist bir tavır sonucu olduğunu iddia eder.
Bilimsel bilginin değeri nedir?
Bilim, bilgi üretmenin tek yöntemidir: Mantıksal Pozitivizm, Popper, Kuhn, Lakatos, Toulmin Dünya olguların ve nesnelerin bir toplamı olarak ele alınır. Bilim de dünya hakkında gözlem ve deney yoluyla objektif bilgi elde etmektir.
Stephan Toulmin İse bilimsel kuramları haritalara benzetir. Harita ne kadar doğruysa bilimsel teori o kadar destek görür.
Bilimsel bilgi, diğer bilgi türlerinden biridir diyen Feyerabend‘a göre ise bilimsel bilgide akla verilen önem ilhamı, sezgiyi ve dolayısıyla yaratıcılığı yok etmiştir. Evren hakkında bilgi edinmenin başka yolları da mevcuttur.
Kaynakça
- Wikipedia
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/14416
- Özet Yayınları, Felsefe
Bilgi felsefesi temel problemler, önemli terimler ve felsefenin temel tartışmaları hakkında posterimizi indirebilirsiniz.