Kategori: Mantık
Immanuel Kant(1724-1804) Saf Aklın Eleştirisi’nde(1781) Aristoteles’ten ilham alarak mantık anlayışı ve mantık kategorileri(Nitelik, nicelik, ilişki, kiplik) içinde bir kiplik kategorisi ve bunda üç adet önerme kipi(yargı kipi) olduğunu söyler. …
Paradoks, ikilem ve ikilik(dikotomi) terimleri sıklıkla karıştırılır. Bunlar arasındaki temel farkın semantik-epistemolojik, etik ve mantık kategorilerde olmalarından kaynaklandığını ve nicelik kategorisinde “ikili” olmaları nedeniyle birbirlerinin yerine kullanıldıklarını söyleyebiliriz. Paradoks …
Kategori hatası şeylerin başka bir kategoriye aitmiş gibi yanlış konumlandırılmasıdır. Kategori yanlışı, kategorik hata veya kategorik yanlış olarak da bilinir ve anlambilgisel veya varlıkbilgisel bir hata olduğu söylenegelmiştir. Belirli …
Düşünürken gerek dilin gerek de dış gerçekliğin bizim inançlarımıza uymayışının bir sonucu olarak hatalar yaparız. Bu hatalar sandığımızdan daha çoktur. Çoğu zaman hata olduğunun farkında bile olmadığımız bu hataların …
Argüman açıklama için sunulan önermeler dizisi, argümantasyon ise bunun yapısıdır. Farklı yapı önerilerini önceki yazıda ele almıştık. Felsefi düşünce nedenlendirilmiş, temellendirilmiş, yani mantıksal düşüncedir ve düşüncenin sunumu anlaşılır ve …
Argümanı iddianın doğruluk değerini belirlemek için kurulan önermeler dizisi olarak tanımlamıştık. Argümantasyon ise argüman oluşturma çalışmasına verilen addır. Argümantasyon şeması ise iyi bir akıl yürütme(muhakeme) zinciri oluşturmak için ortaya …
Uzun tartışmaların sonunda hepimiz “ha sen onu mu kast ediyorsun,” “ben onu anlamıyorum,” “X deyince şunu anlıyordum ben,” “Senin X anlayışın farklı” türündeki konuşmalara şahit olmuşuzdur. Somut bir varlığın …
Düşünmedeki problemlerden önyargı ve safsata sıkça birbiriyle karıştırılır. Bu yazıda ikisinin farkını örneklerle açıklayacağız. Önyargı düşünme öncesinden gelen bir yatkınlık, eğilim iken safsata bir kıyas içindeki yanlış bir adımdır. …
Anlaşmazlıklar hiyerarşisi bilgisayarbilimci Paul Graham(1964-…)’ın Nasıl Anlaşmamalı(2008) adlı denemesinde öne sürdüğü bir argüman hiyerarşisidir. İnsanların tartışırken sundukları açıklamaların kalitesine ilişkin bir sıralama içerir. Graham bunu bir piramit olarak düşünmüş …
Düşünce yasaları Türkçede mantığın ilkeleri, aklın ilkeleri, düşünmenin ilkeleri olarak bilinen ve uluslararası literatürde düşünce yasaları(laws of thought) olarak geçen dört aksiyomatik kuraldır. Düşünce yasaları rasyonel düşünmenin temeli olması …
Sofistlerin Çürütmeleri Üzerine ya da Sofistik Çürütmeler Üzerine(En. Sophistical Refutations, E.Yun. Sofistikoí Élenchoi) Aristoteles’in MÖ 350 yılında yazdığı safsataları konu edinen mantık eseridir. Aristoteles’in mantık konusundaki eserleri Organon(Araç) adı …
Topikler(Τοπικά- Topika) Aristoteles’in diyalektik üzerine fikirlerinin yer aldığı kitabına Organon külliyatı içerisinde verilen isimdir. Kısaca, farklı görüşlerin ortak zeminde tartışılarak doğruya nasıl ulaşılacağını soruşturur. Tartışmalı konularda doğru argümanların üretilmesi …
Analitikler Aristoteles’in kıyas ve tümgengelime dair iki ciltlik çalışmasının adıdır. Aristoteles’in mantıkla ilgili düşüncelerini en iyi sergileyen eserdir. MÖ. 350 yılı civarında yazılmıştır. Analitik Aristoteles’in mantığa kendi zamanında verdiği …
Aristoteles’in Önermeler(E.Yun. Περὶ Ἑρμηνείας–Peri Hermeneias-; İng. On Interpretation, Lat. De Interpretatione) adlı eseri Organon adlı mantık külliyatında ikinci metindir. Yorum Üzerine olarak da tercüme edilir. Bu eserde Aristoteles önermelerin …
Kategoriler Aristoteles’in Organon adlı mantık külliyatının ilk kitabıdır. Aristoteles’in kategorileri aynı zamanda onun varlıkları sınıfladığı on kategoriye de işaret eder. Kategoriler adlı eseri Aristo’nun ve mantık tarihinin temelini oluşturmuş …
Aristoteles mantığı, klasik mantık, terim mantığı, kıyas mantığı(silojistik- tasım mantığı) olarak da bilinen geleneksel ve mantık(organon-araç) disiplininin ortaya çıktığı dönemdeki(MÖ. 4. yy) çeşididir. Aristoteles bu disipline analitik adını vermiştir. …
Hindistan’da kalabalık nüfus ve zengin kültür felsefi, teolojik ve bilimsel tartışmaları gündeme getirmiş, “tartışmak” ve “düşünmek” formel bir disipline dönüşmeye başlamıştır. Milattan önce 7. yüzyıldaki Brhaddranyaka Upanişad’da: Tarihin bize …
Batıdaki mantık biliminin kurucusu Aristoteles’tir. Ama ondan önce geometri, matematik, gramer; doğruluk, değilleme, akolouthein, sumbainein mevcuttur. Bu yazıda Aristoteles’ten önceki mantığı ve mantıktan önce ne vardı, onu işleyeceğiz. Aristoteles …
Terim, dilde anlam taşıyan en küçük birimdir. Mantıkta dile dökülen her bir anlamlı parçaya terim denir. Terim kavramını ve terimler arasındaki ayrımları anlamak bundan sonraki mantık yazılarımız için önem …
Mantık– çıkarsama çalışması(dilin gerçekliği ifade etmedeki doğru kullanımı)- insan olmanın temel yeterliği olan aklın ve bu kabiliyeti kullanmak anlamındaki “muhakeme(akıl yürütme, istidlal)”nin daha iyi yapılmasını sağlar. Bildiğimiz şeylerden bilmediğimiz …
Mantık çıkarsamanın sistematik çalışmasıdır. Yargı bildiren cümlelerin(önermelerin) nasıl şekillendiğini ve birbirine nasıl bağlandığını ele alan felsefe dalıdır. Felsefenin dört büyük alanından biridir. (Metafizik, aksiyoloji ve epistemoloji ile birlikte) Mantık, …
Argüman iddianın(sonuç önermesinin) doğruluk değerini belirlemek için kurulan önermeler dizisidir. Yapısal olarak öncül ve sonuç adı verilen önermelere ayrılabilir. Argüman günlük dilde tek başına kanıt anlamında da kullanılmaktadır. Buna …
Düşünce üretmek için çok çeşitli yöntemler tarif edilmiştir. Biz burada giriş ölçüsünde bilgi vermeye çalışacağız. Başlıca düşünme yöntemleri tümevarım, tümdengelim, analoji, diyalektik, hepten gidimsel sayılabilir. 1.Tümevarım(İndüksiyon) İndüktif yöntem, tekil …