İstediğimiz zevki tecrübe etmemizi sağlayan bir makine hayal edelim. Gerçek mi yapay mı ayırt edemeyeceğiniz kadar gerçekçi olan bu makinede hayatınızı zevk içinde geçirebileceksiniz. Makineye bağlanmak ve hayat boyu istediğiniz zevkleri sınırsızca yaşamak ister miydiniz?
Deneyim Makinesi ya da Zevk Makinesi filozof Robert Nozick tarafından 1974 yılında Anarşi, Devlet ve Ütopya adlı kitapta öne sürülen bir düşünce deneyidir. Hedonizm(Zevki temel amaç edinen düşünce tarzı)’i çürütmek amacıyla kullanılmaktadır. Nozick asıl amaç hedonizm olsaydı herkesin makineye bağlanmak isteyeceğini söyler. Halbuki çoğu insan makinedeki sanal zevkler yerine gerçek hayatı seçer. Ona göre insanların kendi zevklerinden daha çok değer verdiği şeyler vardır.
Nozick makineye bağlandıktan sonra gerçek mi sanal mı bilmeyeceğimizi, gerçekmiş gibi yaşayacağımızı ve önceki gerçekliği de hatırlamayacağımızı söyler. Sadece zevk dolu bir dünya çekici görünüyor değil mi? Ne var ki makineye bağlanmak isteyen insanlar bile bir süre düşündükten sonra kararını değiştiriyor. Lafın gelişi bağlanmaktan söz etmeyelim, şu an böyle bir seçenek olsa hemen bağlanır mıydınız? Ben de başta makinenin gerçekliğini seçmiştim. Dünyadaki kötülüklerdense makinedeki sanal iyiliği yaşamak istemiştim, ancak sözde değil gerçekte böyle bir şey yapar mıydım, şüpheliyim.
Hayattan bu kadar kurtulmak isteyen biri hayatın kötülüğüne inanıyordur ve makineye gerek kalmadan hayattan kurtulabilir. Öte yandan sadece zevk olan bir hayat gerçek bile olsa yaşanır mıydı? Risk olmayan bir oyun var mıdır? Oyun kişinin risk alıp ona göre başarı elde etmesine dayanır. Gerçeklik bir risk içerir. Deneyim makinesi hayatın içinde hayat olmayan bir varsayımdır ve gariptir ki hayat için, hayat yüzünden seçim sebebi olur. Deneyim makinesini seçen aslında hayattan intikam almak gibi hayata yönelik bir harekete imza atmaktadır ki bu da saçmadır.
Böyle bir makinenin halihazırda var olduğunu söylesek nasıl olur? Aslında hayat böyle bir makinedir. Tüm zevkler beyinde olup biter ve acı da dahil tüm hisler sinir uçlarındaki verileri yorumlayan beynin sanal gerçeklikleridir. Acı ve zevk aynı kategorinin farklı yorumlarıdır. Karanlık ve aydınlık gibi birbirinden anlam alır. Zevkin değil de acının faydalı olduğu bile söylenebilir. Acı bir uyarıdır, bir tehlikeye dikkat çeker. Zevk ise yalnızca malumun ilanıdır.
Dünyaya gelirken bir seçim şansı verilse, böyle bir makine mi yoksa acının da yer aldığı bir gerçeklik mi diye sorulsa ne derdiniz? Hayata yönelik herhangi bir tecrübeniz, nefretiniz ve intikam duygunuz yok ise ve bilinç sahibi iseniz büyük olasılıkla risk aldığınız acıya imkan veren gerçekliği seçerdiniz.
Zevk için dünyaya gelmek çalıştırmamak için bir makine almak gibidir. Zevki amaçlamak hareket etmemeye çalışmaktır. Halbuki hayatın olayı harekettir. Hareket etmek istemiyorsanız deneyim makinesinden daha güzel bir yer var, mezarda sonsuza dek yatabilir ve acısız kalabilirsiniz.
Mezarda “ben” değil bedenim oluyor diyorsanız deneyim makinesinde onun bile olmadığını hatırlatalım. Geçmişinizi, kişiliğinizi hatırlayamıyordunuz. Özetle, acı yoksa hayat yok; zevk ise acının diğer yüzünden ibaret.