Elektronik Edebiyat Nedir?
Elektronik edebiyat ya da dijital edebiyat, sayısal(dijital) ortamlarda oluşan ve okunmak için sayısal hesap araçları gerektiren edebiyat türüdür. Dar anlamda: etkileşimli bilgisayar metinleri anlamına gelirken. Geniş anlamda bilgisayar ortamındaki her türlü yazın(edebiyat) ürünüdür. E-kitaplar, üstmetin kurgular, flash uygulamaları, etkileşimli kurgu, e-posta-sms-blog kurgu metinleri, çevrimiçi işbirliği metinleri, çevrimiçi şiir ve yazılı sanat ürünleri bu tanıma uyan birkaç örnektir. Kısaca: “bilgisayardaki yazın” denebilir. Sayısal hesaplama araçları(bilgisayar) ile yayımı yapılan edebi ürünlerin kaplamı en geniş terimidir. Etkileşimli kurgu(interactive fiction), üstmetin kurgu(hypertext), sibermetin(cybertext) bazı elektronik edebiyat türleridir. Terimleri Türkçe yazında göremedim, kendimce çevirdim. Uygun düştüğü fikrindeyim. Nitekim interaktif fiksiyon- yazsam etkileşimli kurgu kadar anlaşılmazdı. İletişim olanaklarını en temiz biçiminde kullanırsak anlam çabamız daha başarılı olacaktır.
Üstmetin Kurgu(hypertext fiction)
Üstmetin bağlantılarının kullanımı ile şekillenen elektronik edebiyat türüdür. Okuyucunun etkileşimi ve doğrusal olmayış adına yeni bir içeriktir. Okuyucu bir düğümden diğerine bağlantı(link)lar vasıtasıyla geçer. Bağlantılar birkaç seçenek sunar ve muhtemel öyküler havuzunda okuyucunun kendi yolunu şekillendirmesini sağlar. Etkileşimli kurgu ile akraba bir türdür. Terim, doğrusal olmayan geleneksel metinleri tarif etmede de kullanılır. James Joyce’un Ulysses(1922) adlı eseri buna örnektir.
Etkileşimli Kurgu(interactive fiction)
Üstmetinden farkı, okuyucunun bir oyuncu konumu edinmesidir. Olasılıklar havuzundan okumaktansa gidişatı girdilerle belirleme esastır. Oyuncuların karakterleri denetlediği, çevreyi etkilediği yazılım benzeşme ortamıdır. Sözel video oyunu tanımı da yapılmaktadır. Metin maceraları(text adventure) gibi macera oyunu türüne de delalet eder. Güncel algıda bir oyun türüdür. Ancak oyunların grafik ekseninde ilerlemesi ile edebi ürün anlamı daha da göze çarpar. Yazı tabanlı maceralar hakkında Get Lamp adlı belgeseli izleyebilirsiniz. Hakkında bilgi: youtube.com/watch?v=LRhbcDzbGSU
Sibermetin(cybertext)
Sibermetin bir ergodik(işyolu) edebiyat türüdür. Ergodik edebiyat okuyucunun metne tepki vermesini ve anlamlı hareketlerde bulunmasını sağlayan metinler içerir. Sibermetin bir alt kol olarak: scripton(sayısal ortam kullanan okuyucunun deneyimlediği görsel çıktı)ların üretiminde hesaplama gerektiren metinlerdir. Bir edebiyat türü olarak kullanılsa da kavram: yazınsal gereçlerin etkisini çözümleme etkinliği olarak türemiştir. Bu tür metnin mesajı ya da sonucu yerine kullanıcının deneyimine odaklanmıştır. Okuyucu hem anlamakta, hem de belirlemektedir.
Elektronik Edebiyat Örneği
Hayatın Ölüm Tarafı
Türkçe yazında bu türden bir örnek görmediğim için bir girişimde bulundum. Yabancı kaynaklarda çok kez rastladığım bir ürünü kendime, dilime kazandırma çabasına girdim. Daha evvel Hayatın Ben Tarafı adlı metni yazmıştım. Orada bilinç akışı gibi bir şey deneyip epey saçmaladım. Hata değil, tecrübe kazandığımı düşünerek saçmalığımı daha da göz önüne koydum. Daha sonra fark ettim ki: biçim olarak başarılı olamasam da anlatmak istediğimi istemsiz şekilde aktarmışım.
Burada da elektronik edebiyatın etkileşimli kurgu türünde bir çalışma yaptım. Çok ayrıntılı değil, veri girişi yok ancak üstmetin tarzi yapılanma var. Okuyucunun oyuncu olduğu bir çalışma oldu. Kısa ancak hedefine yönelik bir kurgu.
Ayrıntılı bilgiyi: http://www.dmy.info/hayatin-olum-tarafi/ bağlantısından edinebilirsiniz.
Kaynakça
- eliterature.org/pad/elp.html
- readingonline.org/articles/art_index.asp?HREF=eagleton2/index.html