Felsefi kelimeler – hepsini sıralasak uçsuz bir liste oluştururdu. Bizim burada sıralayacağımız güncel sözlükte yer alan ver filozoflarca günlük hayata sokulmuş, onların isimleriyle anılan kelimelerdir. Ancak bazılarını listelediğimiz kelimelerin etimolojik kökenleri Nişanyan Sözlük’ten alıntıdır.(nisanyansozluk.com) bak.dmy.info/edebiyat-felsefe-iliskisi/
akademi akademya [181+] ~ Fr académie 1. bilimsel kuruluş, yüksek okul, 2. özellikle 1635’te kurulan Fransız Akademisi / İt accademia a.a. < Akademía 1. Eski Atina’da bir semt, 2. Eflatun’un (Platon, MÖ 429-347) bu semtte kurduğu felsefe okulunun adı
almanak [xix] ~ Fr almanach yıllık, salname, çeşitli bilgiler içeren takvim ~ YLat almanac a.a. ☼ 1267 Francis Bacon, İng. düşünür ~ Ar al-munaqqaH [#nqH II mef.] gözden geçirilmiş, redakte edilmiş, özetlenmiş (yazı) < Ar naqqaHa [II] bir kitabı redakte etti, fazlasını kesti, kısalttı, özetledi < Ar naqaHa [msd. naqH] budadı
atom [192+] ~ Fr atome maddenin daha küçük parçalara bölünemeyen zerresi ~ EYun átomon [n.] bölünemeyen şey ß EYun a(n)- değil + EYun témnō, tom- kesmek, bölmek ” an+, tom(o)+ Filozof Demokritos (MÖ 460-370) tarafından felsefi bir kavram olarak ortaya atılmış, modern bilimsel kullanıma 1805’te İngiliz fizikçi Dalton tarafından önerilmiştir.
aort [xx/b] ~ Fr aorte ana atardamar ~ EYun aortē [f.] yukarı çıkan ☼ Bugünkü anlamda Aristoteles (MÖ 384-322) < EYun aeírō, aer- kaldırmak, yukarı çıkarmak ~ HAvr *wer-2 kaldırmak
diyalektik [P Safa 1949] ~ Fr dialectique tez ve antitezle akıl yürütme yöntemi, münazara ~ EYun dialektikē (teχnē) a.a. ☼ Elea’lı Zeno, Yun filozof (MÖ y. 490-y. 430) < EYun diálégō sohbet etmek, söyleşmek & EYun diá karşılıklı + EYun légō2, log- söylemek ” diyalog
filoloji [Bah 189+] ~ Fr philologie dil ve edebiyat incelemeleri disiplini . ~ Lat philologia dil ve edebiyat sevgisi Schlegel~ EYun filología lafseverlik, münazara ve konuşma sevgisi & EYun filéō sevmek + EYun lógos konuşma, söz ” fil(o)+, +loji
fonksiyon [ xx/a~ Fr fonction 1. işlev, 2. matematikte fonksiyon ☼ Bu anlamda 1692 Leibnitz, Alm. filozof ~ Lat functio < Lat fungi, funct- (bir şeyle) meşgul olmak, icra etmek, yapmak ~ HAvr *bhu(n)g- < HAvr *bheug-2 isteyerek yapmak
kartezyen[ xx/b]~ Fr cartésien Descartes’in geliştirdiği koordinat sistemine ilişkin < öz René Descartes Fransız filozof ve matematikçi (1596-1650)
kategori [ xx/a] ~ Fr catégorie ~ OLat categoria ~ EYun katēgoría 1. itham, 2. Aristoteles mantığında bir özneye atfedilen özelliklerin her biri < EYun katēgoreúō biri veya bir şey hakkında konuşmak, iddia etmek, itham etmek & EYun katá hakkında
koordinat [ xx/b] ~ Alm koordinat matematikte bir noktayı tanımlayan iki veya daha çok sayıdan her biri / İng coordinate a.a. ~ YLat coordinatus a.a. ☼ 1656 René Descartes, Fr. matematikçi ve filozof & Lat co(n)- beraber + Lat ordinare, ordinat- düzenlemek, tanzim etmek, sıraya koymak ” kon+, ordinaryüs
kozmopolit [Aİhsan 1891] ~ Fr cosmopolite çokuluslu veya uluslarüstü ~ EYun kosmopolítēs dünya vatandaşı ☼ Philon, İskenderiyeli Yahudi filozof (MÖ y. 15- MS y. 45) & EYun kósmos evren + EYun polítēs vatandaş, hemşehri ” kozmos, politik
lise [ResCGaz 1911] ~ Fr lycée Napoleon tarafından 1801’de kurulan üniversite hazırlık okullarına verilen ad ~ Lat lyceum Aristoteles okulu < Lýkeion 1. Atina’da Apollon Lykeios tapınağına bağlı olan bir koruluk, 2. Aristoteles’in MÖ 336’da burada kurduğu okul < Lýkeios “Kurtların Efendisi”, Apollon’un bir sıfatı EYun lýkos kurt ~ HAvr *lukwo- a.a.
lumpen [Birikim 1978] lumpenproletarya ~ Alm lumpenproletär Marx’a göre proletaryanın alt sınıfı, serseri < Alm lumpe kaba, hımbıl, yumru ” proleter
materyalizm [Bah 1924] materyalizma ~ Fr matérialisme maddecilik ~ İng materialism a.a. ☼ 1674 Robert Boyle, İng. filozof. < Lat materia 1. ağaç gövdesi, 2. madde, hammadde ” materyel
narsisizm [ xx/c] ~ Fr narcissisme kendini sevme hastalığı / İng narcissism a.a. ~ Alm narzissismus a.a. ☼ Sigmund Freud, Avst. hekim (1856-1939) < öz Nárkissos Eski Yunan mitolojisinde kendi yansımasına aşık olan genç ~ EYun nárkissos nergis ” nergis
nihilizm [Bah 1924] nihilizma ~ Fr nihilisme hiçbir şeyin değeri olmadığını öngören siyasi düşünce ☼ Friedrich H. Jacobi, Alm. filozof (1743-1819) < Lat nihil hiç, hiçbir şey & Lat ne- değil + Lat hilum çok küçük şey ” negatif
oligarşi [Bah 1924] ~ Fr oligarchie azınlık iktidarı, yönetici azınlık ☼ MÖ 4. yy Aristoteles, Yun. filozof. ” olig(o)+, +arşi
optimist [NKemal 1871] optimist ; [Bah 1924] optimizma ~ Fr optimiste iyimser, her şeyin en iyisi olduğuna inanan ☼ Leibniz (1646-1716) Alm. filozof ” optimum bak. dmy.info/filozoflarin-meslekleri/
platonik [Bah 1924] ~ Fr platonique 1. Eflatun’cu, 2. eşcinsel [esk.], cinsel birleşme içermeyen aşka dair < öz Platōn Yunan filozofu Eflatun (MÖ 429-347) * Filozofun adı Yunanca “enli, geniş, yayvan [bak. dmy.info/platonda-devlet/]
pozitivizm [AMithat 1877] ~ Fr positivisme bilginin müspet olgu ve gözleme dayandığını savunan felsefi görüş ☼ 1830, Auguste Comte, Fr. filozof. < Fr positif müspet ” pozitif
psikanaliz [ xx/b] ~ Fr psychanalyse Freud’un ruhsal tedavi yöntemi ~ Alm psychanalyse ☼ 1896 Sigmund Freud, Avust. hekim ” psik(o)+, analiz
sekoya [ xx/b]~ YLat sequoia Kaliforniya’da yetişen kızıl çam cinsi < öz Sequoiah Cherokee yazısını geliştiren kızılderili öğretmen ve düşünür (1760-1843)
semantik [ xx/b] ~ Fr semantique anlama ilişkin ☼ 1897 Michel Bréal, Fr. düşünür ~ EYun sēmantikós anlam ifade eden, anlamlı < EYun sēmaínō işaret etmek, anlam ifade etmek < EYun sēma işaret, simge, gösterge
septik2/skeptik [ xx/a] ~ Fr scéptique kuşkucu ~ EYun skeptikós gerçeğin bilinemeyeceğini savunan filozof Pyrrho’nun öğretisini izleyen kimse < EYun sképthomai gözlemlemek, alıcı gözle bakmak ~ HAvr *skep-/*spek- gözlemek ” +skop
sosyoloji [ARasim 1897-99] ~ Fr sociologie toplumbilim ☼ 1830 Auguste Comte, Fr. düşünür ” sosyal, +loji
ütopya [ xx/b] ütopi ~ YLat utopia siyasi bir ideali ifade etmek için tasarlanan hayali ülke ☼ 1516 Sir Thomas More, İng. yazar ve siyaset adamı & EYun oú değil + EYun tópos ülke, yer ” top(o)+ bak.dmy.info/felsefe-nedir/