Masal olağanüstü olaylara yer veren hayal ürünü anlatıdır. Masallar gerçek dışı unsurlardan oluşur. Gerçek dışı insan tarafından bilerek üretilmiştir. Gerçek dışı çekici olmuş, eğlence sağlamış ve günlük hayattaki sorulara yanıt vermiştir. Masal kahramanları dışarıda mevcut olmasa da bizim içimizde vardır. Devler, periler, canavarlar insanlar tarafından her yana yayılmıştır. Bu durum bize dair bir tasvir oluşturmaktadır. Neden gerçek olamayacak şeyler anlatırız? Saçmayı bile bile neden yayarız? Anlamak için bakmalıyız. Görmek için dikkatli bakmalıyız. Uydurulmuş hikayelerimiz bize ne anlatabilir?
Masallar neden sonuç ilişkisi olmayan gerçek dışı ürünlerdir. Hepimiz bir dönem birazını dinlemişizdir. (Küresel siyasetin anlattığı masalları başka bir yazıda konu edineceğiz) Küçükken masallara kapılmışızdır. Aslında şimdi filmlere kapılarak bunu devam ettiriyoruz. Filmin kendi gerçekliği içinde düşünüyoruz. Anlatılanlara peşinen inanarak kurguya kapılma eğilimimizi gösteriyoruz. Karakterler ile yaşıyor ve onlar hakkında meraklanıyoruz. Masallar ve diğer uydurulmuş şeyler aracılığıyla insanın kurguya eğilimini çözümleyebiliriz. İnsan kültürü oyunlarla kurulmuştur. İnsan hayal ürünlerini gerçek gibi kabul ederek yaşantısını sürdürmüştür. İşte bu bize toplumsal sorunların anlaşılmasında ve çözümlenmesinde yarayabilir. Masal, hikaye, mitoloji çözümlemelerimizi bu uğurda yapıyoruz. Kendimizi anlamak için halkbilim, psikoloji ve toplumbilim çalışmalarına önem vermekteyiz.
Masal Tanımı
Masal halk anlatıları içindeki en eski türdür. İnandırma gayesi olmayan hayal ürünü anlatılardır. Masal anası, masal ninesi adlı kadınlarca anlatılması geleneği vardır. Mesel, hekat, hikaye, nağıl, ertek, ertegi olarak da bilinir Hikayeden daha uzun bir anlatıdır. Kalıplaşmış sözler önemli bir yer tutar. Kahramanlar olağanüstü özelliklere sahiptir. Devler, cadılar, insan görünümlü hayvanlar gibi gerçek dışı ögeler vardır. Geçmiş zamanla anlatılır. Hint, Yemen, Kaf Dağı gibi mekanlarda geçer. 3,7,40 gibi kutsal sayılar işlenir. Sembolik tipler vardır. Keloğlan- zeka, şans; Köse- hainlik, üvey anne- zulüm; üvey kardeş- kıskançlık; küçük kardeş- zeka, iyilik; büyük kardeş- kıskançlık; teyze- kıskançlık; yaşlı adam- yardımı sembolize eder. Masallar insanları iyiliğe, doğruluğa sevk etmek için anlatılır. Kahramanların olağanüstü yardımlarla başarıya ulaşması yaygındır.
Masalların kökeni konusunda üç ana görüş vardır. Bunlardan birincisi mitolojik- tarih öncesi görüştür. Buna göre masallar mitlerden gelir. Mitler de Hint mitolojisi kaynaklıdır. Huet, Grimm, Dasent, Müller gibi bilim insanları mit kökenini destekler. İkinci görüş tarihi görüş- Hindoloji okuludur. Benfey, Gaidoz, Sacy gibi bilimcilere göre masalların çıkış yeri Hindistan’dır. Üçüncü görüş etnografik- antropolojik görüştür. Buna göre Masallar gerçek yaşantıların artığıdır. Geçmişin ve dönemin kültür izlerini taşır. Tylor, Lennan, Lang gibi halkbilimciler bu görüşü destekler. Masalların dini mitolojinin arketipi olması da önemli bir görüştür. Milyonlarca din masallardan beslenir. Kulağa inanılmaz gelen dinler bile masal çözümlemeleriyle anlaşılır olabilir. İnsan masallara ve mitolojiye kapılmaktadır.
Masal Türleri
Halkbilimciler türleri farklı şekilde sınıflandırmıştır. Antti Aarne masalları: 1. Hayvan, 2. Asıl halk, 3. Fıkra olarak; Stith Thompson 1. Hayvan, Asıl halk, 3. Şaka- anekdot, 4. Formel başlayan 5. Sınıf dışı; W. Eberhard ve Boratav ise: 1. Hayvan, 2. Asıl halk, 3. Fıkra, 4. Zincirleme şeklinde sınıflar. Şimdi Türk kültüründe etkili olan masallardan birkaç örnek sıralayalım.
Hint
- Pançatantra: En eski Hint masallarını içerir. Siyasetname ve devlet yönetimi yakındadır.
- Kathasarisagara: Masal nehirleri demektir. En büyük Hint masal kitabıdır.
- Hitopadeça: Fabl ve özdeyiş yoğunluktadır.
- Vetalapancavincati, Çakasaptati(Tutiname) de eski Hint masal kitaplarıdır.
Yakın Doğu
Binbir Gece Masalları: 11. yüzyıldan itibaren derlenmiştir. Avrupa’ya 18. yüzyılda gelmiştir. Mısır ve Asya yazmaları bulunur. Kökeni Hindistan ve Mısır’dır. Şehriyar ve Şehrazat adlı kahramanları işler. Bir kısmı Türkçe’ye Camasbname adıyla, Abdi tarafından, 1430’da çevrilmiştir.- Ferec Ba’de’ş Şidde: Tanuhi 10. yy. da yazmıştır. 15. yy. sonunda Türkçeye çevrilmiştir.
- Ayrıca İran kaynaklı Binbir Gündüz Masalları: Erkeklerin vefasızlığından bahseder. Gündüzler anlatılır.
- Türklerde keloğlan meşhur olmakla birlikte farklı derlemelerde çok sayıda masal türüne rastlanmıştır.
Avrupa
- Aisopos(Ezop): MÖ.6. yüzyılda yaşadığı sanılan eski Yunan masalcısıdır. Adıyla anılan hayvan masalları bilinmektedir. Türkçeye Nurullah Ataç çevirmiştir.
- Jean De La Fontaine: Fabl türünün en ünlü temsilcisidir. Şinasi ve Ziya Paşa ile Türkçeye çevrilir.
- Grimm Kardeşler: Jacob ve Wilhelm kardeşler Alman masallarını derleyip, bilimsel biçimde irdelemiştir.
- Hans Christian Andersen: Danimarkalı yazar, 19. yy. da günlük dili kullanarak, geniş kitlelere hitap eden masallar yazmıştır.
Türkiye’de Masal Çalışmaları
Türkiye’de masal çalışmaları: Ziya Gökalp’in Kızıl Elma, Altın Işık; Hamit Zübeyir Koşay’ın Dokuz Ötkünç; Ali Rıza Yalgın’ın Cenupta Türkmen Oymakları; Yusuf Ziya Demircioğlu’nun Yörükler ve Köylüler; Sual Salih Asral’ın Öz Türk Masalları gibi eserler ile bilinmektedir. Bilimsel çalışmalar: P.N.Boratav, Mehmet Tuğrul, Tahir Alangu, Ahmet Edip Uysal, Saim Sakaoplu, Umay Günay, Ali Berat Alptekin ile sürdürülmüştür.